Wim de Haan was een markante persoonlijkheid uit de hifi al sinds de jaren '60. Hij was technisch zeer goed onderlegd, begaafd en hoogst intelligent. Welk technisch onderwerp er ook ter sprake kwam, hij wist er altijd accuraat de principes en de werking van uit te leggen. Van Wim de Haan kon je veel opsteken.
In zijn actieve leven was hij verkoopleider bij verschillende firma's en was medebepalend voor de Nederlandse Hi-Fi in de jaren '60 en '70. In zijn vrije tijd was hij een verfent fotograaf met als bijzonder onderwerp orchideeën. Net als Jan Endenburg had hij in zijn jonge jaren gitaar gespeeld en kon de muziek van het duo Los Indios Tabajaras zeer goed waarderen. En, hij was een aquarium-liefhebber. Een groot aquarium met vooral exotische vissen stond in de woonkamer.

Wim de Haan behoorde tot de generatie die op jonge leeftijd de Tweede Wereldoorlog, de bezetting door de Duitsers, en alle ellende van dien heeft meegemaakt. Hij studeerde techniek en werkte in de electriciteitscentrale van het energiebedrijf van Amsterdam. Daar leerde hij de gevaren van hoge voltages kennen toen een werkman geëlectrocuteerd werd. In de laatste jaren van de oorlog, als 18-jarige, werd hij in het kader van de Arbeitseinsatz, onvrijwillig tewerkgesteld in een Siemensfabriek in Berlijn waar elektrotechnische produkten werden gerepareerd. Het kan niet anders of deze ervaringen en ook zijn mathematisch inzicht hebben hem in de zakelijke, vriendschappelijke en persoonlijke omgang zeker beinvloed.

Direkteur van der Donk had journalisten en ondergetekende uitgenodigd mee naar Oslo te reizen en de Tandbergfabrieken te bekijken en presentaties van de nieuwste produkten bij te wonen. De journalisten waren Wim van Bussel (met camera), Hans Goddijn, en met pijp Hein ten Bosch (hoofdredakteur van Hifi Video Test, HVT). Ze staan op dezelfde trap van de hoofdvestiging). Het was een donkere winterdag toen ik hen fotografeerde. Het sneeuwde in Oslo. In het SAS-hotel werd 's avonds rendier geserveerd en een luxe Chateau Neuf du Pape opengetrokken.

We werden rondgeleid en bezichtigden enkele van de 5 fabrieken. We maakten kennis met de directie, met de manier van produceren. We werden onderworpen aan een blinddoek test en moesten raden welke tuner-versterker we hoorden, de Tandberg TR 2075 of een of andere tuner-versterker van Japanse makelij.

Luidspreker-systemen werden in een dode kamer (anechoic chamber) gemeten. Maar ook in een ruimte met harde wanden, om op de meetapparatuur te zien, en uiteraard ook om te horen, welke invloed een kale luisterruimte op de weergave heeft: dynamiek, kleuring, resonanties, juist met het oog op interieurs die schaars gestoffeerd zijn.

Na de bevrijding ging Wim in Rotterdam op de witgoed afdeling van een groot warenhuis werken.
Later kwam hij bij de Rijksluchtvaartdienst (RLD) op Schiphol terecht. De dienst zorgde onder meer voor reparaties aan vliegtuigen, het zoeken van oplossingen voor technische problemen, het vervaardigen van onderdelen en het wegen van die aluminium reuzenvogels. Dat laatste deed voornamelijk Jan Th. Endenburg (1917-1993) die daar ook werkte. Jan is daar zijn hele werkende leven gebleven, ook al startte hij in 1957 zijn eigen firma EngaSound, met goedkeuring van zijn werkgever.

Wim de Haan (Willem - zoals hij door bevriende relaties amicaal genoemd werd) ging vervolgens bij AudiTrade werken, gevestigd aan de Singel 160 in Amsterdam. AudiTrade was de importeur van de befaamde Thorens TD-124 draaitafel, en later de snaar-aangedreven TD-150 en TD-125. Ook werden de Ortofon moving coil pick up elementen en armen, de Decca pick up elementen, plus de Leak versterkers en de Leak Sandwich luidsprekers geimporteerd, verhandeld en indien nodig gerepareerd en geserviced. Die produkten behoorden toen tot het topsegment van de high fidelity. De Leak Sandwich dankt zijn naam aan de woofer van het systeem die namelijk een conus had van polystyreen met aan beide zijden een dunne aluminium laag. Dat idee kwam van Dr. Emil Podszus. Hij pastte dat idee voor het eerst toe in 1935.

Auditrade had sterke merken waarvoor nauwelijks geadverteerd hoefde te worden. Niet alleen voor Wim golden ze voor lange tijd als dé referenties van de Werkelijkheids-Weergave, maar ook voor de vele serieuze muziekliefhebbers die een uitstekende weergave nastreefden van jazz en klassiek.
Bij AudiTrade had hij de leiding over de Afdeling hi-fi apparatuur: inkoop, verkoop aan dealers, service en reparatie. Voor het meten van rumble-waarden van een platenspeler had hij in de kelder grote zware tegels gestapeld. Die zorgden ervoor dat trillingen van buitenaf de metingen niet konden beïnvloeden.

Wim de Haan behoorde tot de groep van vooraanstaande importeurs waartoe ook Henri Van Hessen (Transtec), Jack Cluysenaer (Audioscript), Jan Th. Endenburg (Engasound) gerekend werden. Wim was de jongste. Ze waren stuk voor stuk commercieel ingesteld, maar ze streefden met hun kwaliteitsproducten allemaal de zogenaamde Werkelijkheids-Weergave na, de WW, wat later High Fidelity werd genoemd en nog veel later met High End werd aangeduid.

Hier staan 10 top-importeurs op de cover van Radio Bulletin, de uitgave van december 1965. De foto was gemaakt op een zonnige dag tijdens de Firato '65 die in september van dat jaar gehouden werd in de RAI in Amsterdam. Afwezig op de foto is Jack Cluysenaer van Audioscript. Die had er best wel bij gekund. De fotograaf was Jan Arends.

Van links naar rechts zijn te zien:

H. Westerdorp van Kinotechniek (Sennheiser)

L. Mayer van Tempofoon (Garrard en Radford)

P. van Zanten van Norden (Era draaitafels)

W. de Haan van AudiTrade (Thorens platenspelers, Decca pick up elementen en armen, Ortofon elementen en armen, en Leak versterkers en luidsprekers)

G.P.A. Scheffers van Naho (Lenco platenspelers, Svenska luidsprekers, en later ook Jamo boxen)

G. Valks van Acoustical (Bang & Olufsen en Triotrack)

M. van Geelkerken van AMROH (Elac platenspelers, Amroh versterkers, Wharfedale luidsprekers)

H. van Hessen van TransTec (Quad ESL electrostatische luidsprekers, versterkers en tuners, Kef luidsprekers) Zie het artikel van Tjako Fennema over Henri van Hessen.

K. Toethof van Inelco (Trio-Kenwood)

J. Th. Endenburg van Engasound (Acoustic Research draaitafel en luidsprekers, Fane luidsprekers, Jordan Watts luidsprekers, Rogers versterkers, Kelly bandluidspreker en 3KF luidsprekersystemen).

Interview Jan Endenburg

Herinnering aan Jan Endenburg

Dat waren de jaren waarin Wim de Haan, Henri van Hessen en Jan Endenburg klinkende demonstraties verzorgden in een zaal op de eerste verdieping van het RAI-Congrescentrum. Beneden op de stands van deze importeurs/fabrikanten konden de geinteresseerden toegangsbewijzen halen. Dat ging de eerste dagen goed. Maar de belangstelling werd zo groot dat het uitdelen van die kaarten niet meer te controleren viel. De heren demonstreerden om beurten. Wim demonstreerde Thorens en Leak, Henri van Hessen Quad electrostaten en versterkers, en Jan Endenburg zijn nieuwe 3KF luidsprekersystemen, de Roger versterkers en de Acoustic Research draaitafel, de eerste draaitafel met subchassis en snaaraandrijving, de constructie die allengs gekopiëeerd werd door Thorens (TD150), Ariston, en later ook door Linn.

Samen in dezelfde zaal demonstreren sloot uit de aard der zaak enige wedijver tussen de heren niet uit. Jan Endenburg demonstreerde o.a. met de Decca test-Lp "Hoe controleert u zelf uw stereo-apparatuur", referentienummer NQ 378 004. Op de Lp werden de tests ingeleid door Jacqueline Lamers en Leo Boudewijns, medewerkers van Phonogram (zoals toendertijd de geluidsdrager-onderneming van Philips heette). De Lp is de Nederlandse uitgave van Decca SKL 4861 Wide Band: How to give yourself a stereo checkout.

Kant 2 van die Lp begint met een vals klinkende piano die vervolgens uit een raam getakeld wordt want die moet het huis uit. Maar dan gaat het mis. De vleugel wordt letterlijk naar beneden gegooid.

>><<

Het was een schokkende geluidservaring want dat gaf een enorm kabaal waarbij de toetsen uit het bed werden geslingerd en de snaren sprongen en natrilden. Henri van Hessen kon de goede kwaliteit van Jan Endenburg's 3KF luidsprekers niet echt waarderen. In van Hessen's ogen was Jan een geduchte concurrent. De vrouw van Jan Endenburg, Lien, vertelde me eens dat tijdens demonstraties van Jan's luidsprekers Van Hessen meer dan eens op het cruciale moment - wanneer de piano op straat in stukken valt en er een daverende transient te horen is - toevallig een metalen asbak op de vloer liet vallen. Per ongeluk zei Henri dan. Zo ging dat.

Wim demonstreerde toen o.a. met Take Five van Dave Brubeck (CBS) en The Young Person's Guide to the Orchestra van Benjamin Britten (Decca SXL 6110). Die opnamen waren toendertijd op veel stands te horen.

De producten van Tandberg werden in Nederland geimporteerd en gedistribueerd door Acoustical Handelmaatschappij in Amsterdam, later gevestigd in Kortenhoef.
Het marktsegment tape recorders groeide omdat nu radioprogramma's werden uitgezonden in FM Stereo. Ook de stereo langspeelplaat was allengs volledig ingeburgerd. De direktie van Tandbergs Radiofabrik A/S in Oslo, Noorwegen, vatte het plan op om een eigen handelsvestiging, een verkoop- en service-bedrijf, in Nederland te vestigen. Dat werd Tandberg Radio N.V. in Den Haag, Stationsweg 76, opgericht in 1968. Martin van der Donck voerde de onderhandelingen met Tandberg Noorwegen. Hij werd algemeen directeur.

Van der Donck wist dat het slagen van de onderneming uiteraard niet alleen van de organisatie afhing maar evenzeer van technische en verkooptechnische kwaliteiten. Vrijwel onmiddellijk zocht hij een manager voor de verkoop- en service-afdeling van de nieuwe vestiging. Dat werd Wim de Haan.

Het gevolg was dat in "Luister..." van februari 1969 een advertentie van AudiTrade verscheen waarin gemeld werd:

"Onze heer W. de Haan gaat per 1/3 naar Tandberg. AudiTrade zoekt als opvolger contact met een ALL-ROUND HIFI-MAN die zoveel practische ervaring en technisch inzicht heeft dat hij de leiding op zich kan nemen van onze afdeling HIFI-APPRATUUR."

Het marktaandeel van Tandberg groeide snel en maakte het zoeken naar een groter pand noodzakelijk. Het volgende adres werd Jan van Nassaustraat 108 in Den Haag, en in 1974 werd dat Mercuriusweg 26, ook in Den Haag.

Het pand aan de Mercuriusweg was groot en bood ruimte aan een technische dienst, een magazijn en op de eerste étage kantoren en een ruim gedimensioneerde, luxe luisterruimte voor demonstraties. Daar werden vooral in de eerste jaren ook bijeenkomsten met dealers gehouden. Wim bepaalde waaraan het interieur moest voldoen, waar de apparatuur voor demonstraties en display werd opgesteld, hoe de stoffering was, etc. Hij hoefde maar in zijn handen te klappen en hij wist of de akoestiek OK was of op bepaalde plaatsen gedempt moest worden.

In de jaren '50 werd de term 'high fidelity' gelanceerd en onder invloed van de Engelsen al snel in Nederland ingeburgerd raakte. High Fidelity betekent "hoge getrouwheid". In de jaren zestig maakte de high fidelity een belangrijke groei door die zich in de jaren '70 in stijgende lijn voortzette. Wat vandaag de dag de personal computer en de nieuwste digitale opname formaten voor beeld en geluid zijn, waren toen de spoelen-bandrecorder, de direct drive en de via een snaar aangedreven draaitafels, de uitgekiende luidsprekersystemen en de prachtige versterkers.

Links boven een advertentie uit 1975 speciaal geplaatst voor vijf Amsterdamse dealers: Bender- Kettner & Duwaer (gevestigd op het Spui), Glorie B.V. (Sarphatistraat), Goldschmeding B.V. (Raadhuisstraat), Kool HIFI-SPECIALIST (Christiaan Huygensplein), en Richter (P.C. Hooftstraat). De componenten in die advertentie waren: 9200XD bandrecorder, TCD 310 cassettedeck, TR2040 tuner-versterker, 3300X recorderdeck, en receiver Huldra 10 met luidsprekers.

Daaronder een advertentie die geplaatst werd in de HIFI-STEREO KOOPGIDS die onder redactie van Hein ten Bosch jaarlijks werd uitgegeven.

Ontwerp en tekst Rudolf Bruil. Productie: Cor Kraak. Fotografie: Frans. Model: Wim Padberg

Ontwerp en tekst Rudolf Bruil. Productie en werktekening: Klaus Döhrer.

De Tandberg-krant die speciaal voor de Firato 1978 werd gemaakt en in een hoge oplage werd gedrukt gaf een overzicht van de producten en bevatte - met toestemming van de hoofdredaktie van Elsevier - de overdruk van het artikel over Vebjørn Tandberg geschreven door D.H. Ringenoldus.

Toen ik in 1972 mijn reclamebureau begon en met free lancers werkte verwierf ik al snel Engasound van Jan Endenburg als klant. Zijn budget was relatief bescheiden. Toch liet het variatie en effectieve en succesvolle campagnes toe. Bovendien vertegenwoordigde hij interessante producten: Fane, Decca, Tannoy, Ferrograph, Acoustic Research, Rogers, waaraan later Chartwell en Coral werden toegevoegd.

Een volgende, nog belangrijker klant uit de consumentenelektronica werd Tandberg Radio B.V. waarvoor ik gedurende vele jaren campagnes maakte, akties bedacht, stands voor de Firato-tentoonstellingen ontwierp, audio-visuals (dia- presentaties) maakte, storyboards tekende, en de teksten insprak, en wat al niet. Stands werden gebouwd door Luhlf, de standbouwers die ook de grote bioscoopreclames schilderden. Een nieuwkomer in standbouwland was een groep jonge vormgevers die Fantasy Factory op de Hoogtekadijk hadden opgericht. Zij bouwden het front van de TR 2075 na, op levensgrote schaal.

Links een advertentie uit de eerste campagne voor het Tandberg cassettedeck TCD 310 met het Dolby ruisonderdukkingsysteem: In 'La Mer' mag u alleen het ruisen van de zee horen.

De jaren van de economische bloei van de hi-fi waren boeiend en de enorme vlucht die de audio nam culmineerde uiteindelijk in wat we tegenwoordig high-end noemen.

Nu was Vebjørn Tandberg - de oprichter van Tandbergs Radiofabrik - een zeer sociaal man die het goed met zijn werknemers voor had, een beetje té goed, zo waren de meningen achteraf. De werknemers hadden de beschikking over allerlei faciliteiten. Er was een fotoclub en een toneelclub. En er stond een moderne, goed geoutilleerde fitnessruimte ter beschikking van de werknemers. Er was nog iets belangrijks. De productiemedewerkers stonden niet aan een lopende band, maar er waren groepen samengesteld van vier tot zes mensen die in kleine units samen de produkten bouwden. Geen saai werk dus. Dat was uniek! Al in 1945 had Vebjørn Tandberg zijn onderneming in een stichting omgezet die ten goede van de werknemers kwam, zoals journalist D.H. Ringenoldus in Elsevier's Weekblad vertelde.

De kwaliteitselectronica van Tandberg had veel concurrentie te duchten, vooral van de Japanse hifi-industrie. Als het om schakelingen en geluidskwaliteit ging dan stond Tandberg op grote hoogte. Beroemd is de Crosfield Techniek. Maar de vormgeving, het design - hoewel het een uniek, artisanaal karakter had - bleef achter bij de gelikte vormgeving van bijvoorbeeld Technics, Pioneer, Akai en Sony. De importeurs van Tandberg producten in de verschillende Europese landen en zeker ook in America vroegen allang om een modernisering van het uiterlijk van de Tandberg apparatuur. En ze vroegen om een eigen, kenmerkende stijl. Die kwam er pas na veel aandringen. De modernisering kwam er ook omdat de Digital Audio Compact Disc, de CD, aan de horizon verscheen en de hihi totaal zou gaan veranderen.

Na zoveel jaren van voorspoed stagneerde de groei en het kon niet anders of de Noorse regering zou moeten ingrijpen om de positie van Tandberg's fabrieken te continueren en het merk Tandberg te verbeteren.

Tandberg had vijf fabrieken rond Oslo, plus een aantal verkoop-vestigingen in het buitenland, in Nederland dus, en belangrijk was ook Tandberg America. Om zich nu van staatsteun te verzekeren werd er gereorganiseerd. Vebjørn Tandberg, dan 74 jaar, moest wijken voor een nieuwe directie en een aantal nieuwe kaderleden. De oprichter werd buitengesloten, kwam aanvankelijk nog af en toe heel gemoedelijk op zijn pantoffels de fabrieken bezoeken om te ervaren hoe het gesteld was met het bedrijf dat hij in 1933 had opgericht. Echter niet lang meer. In augustus 1978, zeven maanden na ons bezoek, overleed de teleurgestelde pionier die geen zin meer in het leven had.

Er werd besloten om drie van de vijf fabrieken te sluiten en de productie in slechts twee fabrieken voort te zetten. De onderneming kreeg staatssteun. Maar daaraan werd de opdracht verbonden om binnen een periode van twee jaar een nieuwe, moderne elektronica-lijn te ontwikkelen en op de markt te positioneren en daarmee weer winstgevend te worden.

De nieuwe lijn kwam er:

De TD20A taperecorder met Actilinear opnamesysteem, de 3000-serie bestaande uit voorversterker (TCA 3002), eindversterker (3003), tuners (3001, 3011), en het geavanceerde cassettedeck TCD 3004.

De peildatum om te evalueren of de ontwikkeling van nieuwe produkten succesvol was en de verkoopcijfers positief waren was december 1980. De doelstelling werd echter niet gehaald, zij het op een haartje na. Maar juist dat haartje was de regering in Oslo (waarin de socialisten de meerderheid hadden) niet dun genoeg. Tandbergs Radiofabrik werd afgeslankt en alleen de Divisie Talenpractica bleef voortbestaan. Slimme jongens van de Amerikaanse vestiging van Tandberg kochten door een slimme manipulatie voor een krats Tandberg America op. Daar was later nog veel over te doen en er werd geprobeerd de acquisitie terug te draaien. Tandberg America ging aanvankelijk nog door met het merk en voegde aan de 3000-serie nog een geintegreerde versterker toe en upgrades van de componenten uit de 3000-serie die ook in een mooie zwarte uitvoering geleverd werden. Het mocht echter niet baten.

Het nieuwe cassettedeck - TCD 3004.

De reizen naar Parijs om "Le Festival du Son" en "Les journées de la haute fidélité" te bezoeken , samen met Wim de Haan, vertegenwoordiger Hans van Tuil, Paul Hattink van Hi-Fine (toen dealer, gevestigd aan de Ginnekenmarkt in Breda), en later ook vertegenwoordigers Albert Dekker en Dick van Geest (die in later jaren bij Viertron ging werken), waren altijd hoogtepunten. Dat waren gelegenheden om internationaal befaamde ontwerpers en producenten te bezoeken, mensen van Audax, Elipson, Focal (het latere JM Lab), Confluence luidsprekers, etc. En samen met Wim ontmoetten we Georges en Elisabeth Cabasse, en bezochten we jaren achtereen de shows van Farad Azima (Mission en Cyrus). En we spraken met Keith Monks (Wim kende hem al jaren en had nu de Keith Monks Record Cleaning Machine in het programma). Monks nodigde Wim en mij eens uit voor een perfect diner in een restaurant aan de Boulevard Péreire. Ook werden de beurzen in Düsseldorf bezocht. Op een van die beurzen had de Duitse vertegenwoordiger van Cabasse een vleugel op zijn stand staan met aan weerszijden op goede afstand Brigantin luidsprekersystemen. De demonstratie bestond daaruit dat eerst de vleugel bespeeld werd en dat daarvan een opname gemaakt werd die dan weer via de Brigantin systemen afgespeeld werd.

Jaren zeventig stijl - Hans van Tuil en Albert Dekker tijdens een rustpauze onderweg naar een hifi- beurs in Düsseldorf

Maar ook in Nederland tijdens een Firato was het altijd interessant om met de concurrenten en collega's te praten. Op de woensdag (voordat de tentoonstelling op donderdag haar poorten opende voor pers en speciale genodigden) werd door een ieder hier en daar een kijkje genomen en elkaar 'goede zaken' toegewenst. Het grootste compliment kregen we toen ik een diashow had gemaakt waaraan Wim een zeer belangrijke fotografische bijdrage had geleverd en die presentatie werd met veel waardering door Jan Kool in "Luister..." besproken.

Op de dag voor de opening van de Firato '76 kwam de verkoopdirecteur van Sony op de Tandberg-stand een kijkje nemen en hij zag de 20 minuten durende diapresentatie met de titel "Het Instrument en de Melodie". Na afloop stelde hij de min of meer rethorische vraag: "Waarom hebben wij dat niet!?" Sony had een toren van op elkaar gestapelde tv-toestellen die een video lieten zien van AVRO's ster-regisseur Bob Rooyens. Dat was hun keuze. Ze hadden zeker een pakkende diapresentatie er bij kunnen hebben, in een speciale cabine zoals wij dat dus deden, voor een andere doelgroep. Op dat idee waren ze niet gekomen. De presentatie met als titel "Het instrument en de melodie" was niet alleen van een groot artistiek gehalte, ook leverde die informatie over Tandberg en de produkten, en zorgde voor een stijging in de verkoop. De geluidsband van de presentatie werd afgespeeld door een 10XD recorder. De luidsprekers die het ten gehore brachten waren een paar Tandberg Srudio Monitors.

Wim vertelde me dat na de Firato van de Studio Monitor duizend (1000) sets verkocht werden. Dat was voor een klein land niet mis.

Vanzelfsprekend was er elke dag veel bezoek. Ook kwam Charles Aznavour op een dag plotseling de cabine binnen om zich te oriënteren. Hij was geinteresseerd in alles wat met opnametechniek te maken had. Thuis had hij een eigen opnamestudio ingericht. Nou, dan was hij ook bij Tandberg zeker aan het goede adres als het om bandrecorders en cassettedecks ging.

Wim de Haan en ik bezochten eens een stand met allerhande luidsprekersystemen. Wim, die opgegroeid was met de boeken van G.A. Briggs en ook uit ervaring de principes van luidsprekerbouw goed kende, klopte dan op de zijpanelen en als het dan hol klonk of kleurde, dan zei hij: "Afgekeurd!". Hij wist waar het over ging.

Mission gebruikte sorbothane voor de ontkoppeling van het contragewicht in de dure pu arm ontworpen door John Bicht. Dat was terecht een perfectie ontkoppeling. Als je een dergelijk materiaal ontdekt hebt wil dat niet automatisch zeggen dat het voor alle toepassingen geschikt is. Toen Mission de nieuw ontwikkelde draaitafel introduceerde bleek dat die op drie bollen sorbothane stond. Ik tikte tegen de plank in het audio-rack waarop de draaitafel stond en de luidsprekers gaven luid en duidelijk mijn tikken weer. Een beetje té luid naar mijn idee. Ik kon het niet laten. Ik zei: "Afgekeurd!".

Farad Azima - een gedreven ondernemer met visie

In Den Haag hadden de heren Van der Donck (algemeen directeur) en de Haan (directeur verkoop) al geanticipeerd op de mogelijkheid dat door de problemen, die al lang aan de horizon gloorden, de formule van de Nederlandse onderneming gewijzigd zou moeten worden. Het opnemen van andere merken in het assortiment was een mogelijkheid. Onzeker was of Tandberg Noorwegen zelf een doorstart zou maken.

Het andere scenario was dat de vestiging in Den Haag onder een andere naam voortgezet zou worden. Toen Tandberg uiteindelijk door de Noorse regering failliet werd verklaard kwam dat bericht hard aan, temeer daar het uit de krant (Het Financieel Dagblad) werd vernomen al voor er een fax van het hoofdkantoor was ontvangen. Tandberg Nederland B.V. zoals de onderneming was gaan heten, kon niet langer voortbestaan.

Wim de Haan had een neus voor technische en commercieele kwaliteit en had een nieuw merk gesignaleerd dat in zeer korte tijd veel opzien baarde, ook al bestond het leverings-programma voornamelijk uit één bijzondere luidspreker en een nogal dure combinatie van voor- en eindversterker. Farad Azima was de man die Wim in Parijs ging bezoeken. Azima had geen grote stand maar stond met de befaamde Mission 770 op een kleine tussenetage in het trappenhuis, niet meer dan 3 bij 3 meter. Daar troffen we hem aan. Hij had zich laat aangemeld en hij was een beginneling. Maar dat eerste contact liep uit op een vruchtbare samenwerking.

Farad Azima was de man achter de Mission luidsprekers en later ook de Cyrus electronica. (Hij noemde zijn jonggeboren zoon ook Cyrus wat een Persische naam is.) Niet lang daarna werd aan de lijn een pick up arm toegevoegd, ontwikkeld door John Bicht. Er werd ook een bijpassend pick-up element met hoge compliantie ontwikkeld. Het was een high output MC element dat bij de top ging horen in de testen van het Engelse HiFi Choice dat regelmatig op klein formaat (A5) tijdschriften uitgaf met beschrijvingen en testen. Enige tijd later werden een goedkopere arm en een MM-element met succes op de markt gebracht.

Wim de Haan had al ver voor de ontvangst van de slechte tijding uit Oslo het plan opgevat om ook andere merken in het assortiment op te nemen. Wim dacht erover om Mikrofonbau te gaan voeren, de ontwerper en producent van prachtige condensator microfoons. Ook de Dynaudio luidsprekers stonden op het lijstje. Maar tijdens de dealerdagen van 1978, gehouden in 'Hotel De Bilderberg' in Oosterbeek - door Wim de Haan, Martin van der Donck en Hans van Tuil georganiseerd - moest de presentatie van de heer Ejvind Skaaning van Dynaudio het uiteindelijk afleggen tegen de esoterische demonstratie door Farad Azima van de Mission 770, de voor- en eindversterker plus de pick-arm en het high output moving coil element.

Wim de Haan was een man die geloofde in degelijke kwaliteit. Voorlichting was belangrijk. Als een klant een klacht had over het feit dat een bandrecorder als de 10XD het niet goed deed, dan was steevast de vraag: "Welke band gebruikt u?". Meestentijds vertelde een klant dat hij dit of dat merk gebruikte en dan bleek dat de recorder niet op die bandsoort was afgeregeld. De bandrecorders van Tandberg werden afgeregeld op Maxell UD of UD-XL, of een andere bandsoort als de koper van het apparaat dat specifiek wenste. Maar dan moest hij ook altijd die bandsoort op zijn machine gebruiken. De juiste afstelling voor de band gaf de perfecte karakteristiek.

Nadat Tandberg Nederland B.V. zakelijk en rechtmatig was omgedoopt tot TES Nederland B.V., kon de nieuwe onderneming de jaren '80 goed aan met Mission en Cyrus als de belangrijkste merken en later ook Cabasse, en Supra kabel. De talenpractica van Tandberg werden aanvankelijk ook vertegenwoordigd. Martin van der Donck wilde een korte naam voor de nieuwe onderneming die gemakklelijk onthouden kon worden. Hij bedacht T.E.S. Maar wat betekende dat dan? Ik zei: "Trinity Electronic Sales". En dat werd het. Er waren namelijk drie hoofdpersonen: algemeen directeur Martin van der Donck, verkoop-directeur Wim de Haan en financieel directeur Kees Visser. Wim de Haan ging na een paar jaar met vervroegd pensioen.

Voor de nieuwe onderneming en het nieuwe assortiment moest uiteraard reclame gemaakt worden: Mission, Cabasse, Mikrofonbau, Dynaudio, Supra Cable en Tandberg Talenpraktica (Tandberg Educational). Echter Mikrofonbau en Dynaudio werden slechts korte tijd gevoerd. Rechts twee advertenties uit begin jaren '80:

PEERLESS/MIKROFONBAU. KNAPPE KOPPEN DIE HOOFDTELEFOONS EN MIKROFOONS MAKEN.

DYNAUDIO ZET ALLE LUIDSPREKERS OP Z'N KOP.

De configuratie met de laag-midden weergever boven in de behuizing, waardoor het gebied dat de harmonische opbouw bepaalt, niet door meubels en stoffering wordt verstoord, werd later steeds vaker door fabrikanten toegepast.

Ontwerp en tekst Rudolf Bruil. Productie en werktekening: Norma Eliasar.

Interessanter dan de Dynaudio speakers waren de luidsprekers van de Franse firma Cabasse vond Wim. Hij bezocht regelmatig de beurzen in Frankrijk en Duitsland. Hij kende dat merk - dat aanvankelijk door Wim Stuut van Stuut & Bruin (Prinsegracht, Den Haag) werd gevoerd - zeer goed. De Cabasse luidsprekers waren bijzondere luidsprekers omdat ze doorgaans een relatief hoog rendement van 93 dB hadden en enorme piekbelastingen aankonden. Het kortstondig weergeven van een complex signaal op een niveau van 120 dB op 1 meter afstand gemeten was heel gewoon. Op dat niveau wordt thuis uiteraard niet efgespeeld. Maar de piekbelasting zegt veel over de weergave van transiënts, dus over het realisme dat bereikt wordt. Bovendien werden de units in eigen fabriek ontworpen en vervaardigd. Daardoor konden alle parameters beinvloed worden en optimaal gekozen worden voor een bepaald volume.

Wim vond het een machtig merk en toen de CD geintroduceerd was kwam Georges Cabasse tijdens de dealerdagen in Motel Bunnik zelf zijn luidsprekers demonstreren, onder meer Brigantin en Goëland. Georges Cabasse bracht zijn eigen PCM apparatuur en versterkers mee. Het waren dynamische demonstraties die heel wat geluid produceerden.

Georges Cabasse stelde zijn luidsprekers niet alleen in het laboratorium op de proef om te zien wat de piek-belasting in werkelijkheid was. Hans van Tuil vertelde eens - net terug van een bezoek aan de fabriek in Brest - dat hij zo'n "test" had meegemaakt in de ruime bungalow met grote schuifpuien en uitzicht op de Atlantische Oceaan. Cabasse draaide de volumeknop geleidelijk aan tot het maximum open. Hans: "De conussen vlogen je om de oren." Geen nood. Er waren zo weer nieuwe weergevers in gemonteerd.

Helemaal links de Albatros, het 4-weg systeem dat jarenlang het aktieve topmodel van de Cabasse-lijn vormde. In 1992 werd de Atlantis MC 001 gepresenteerd als opvolger van de Albatros. De Atlantis is een zuil met ingebouwde subwoofer waarvan het geluid uit de driehoek kwam, achter de bol met de concentrisch en fase-rein opgebouwde weergevers voor laag-midden, midden-hoog en hoog.

Een foto genomen tijdens de afscheidsreceptie begin jaren '80 toen Wim de Haan officieel met de VUT ging. Wim is niet te zien. Hij is wellicht de fotograaf. Wel zien we grafisch ontwerpster Norma Eliasar en ondergetekende. Op de rug gezien zijn Lien en Jan Endenburg van Engasound (Rijksstraatweg, Haarlem). Geheel rechts staat Paul Hattink van Hi-Fine dat toen gevestigd was aan de Ginnekenmarkt in Breda.

Wim de Haan ging na een paar jaar met vervroegd pensioen.
Directeur Martin van der Donck vertrok enige tijd daarna. Toen bleven er twee over: Kees Visser en Hans van Tuil. Hans van Tuil was al midden jaren '70 de vestiging aan de Mercuriusweg komen versterken. Hij heeft ook veel voor de hifi-wereld in Nederland betekend, onder meer als mede-organisator van de "Dealerdagen in Bunnik" die vele jaren achtereen werden gehouden. En door het nuchter en zakelijk vergaderen toen hij die taak van Wim overgenomen had. Bunnik was een uitstekende ontmoetingsplaats voor importeurs, dealers en de pers. Wim hield altijd contact met de nieuwe directie van TES Nederland en kwam er op gezette tijden kijken en was altijd aanwezig op de nieuwjaarsrecepties.

Nog jaren heb ik met Wim de Haan en zijn vrouw Jannie contact gehad. Onder meer tijdens het uitgeven van AUDIOPINIE. Wim droeg ook daaraan een paar keer bij en ook aan het boek "Het Beste uit Audiopinie" waar hij schuilging achter het pseudonym Guillaume le Cocq. Jannie, zijn vrouw, en hij waren maatschappelijk bewust levende mensen. Ze nodigden veel mensen uit en ook mij hebben ze vaak hartelijk ontvangen. Ze hebben in de jaren na Willem's pensioen veel gereisd en Wim kwam altijd met de mooiste foto's thuis.
In 1995 werd het contact na een onbeduidend verschil van mening verbroken. We hebben nog een paar keer via de telefoon met elkaar gesproken. Maar dat was het dan.

Links boven: Wim de Haan eind jaren '80 in een karakteristieke houding geconcentreerd en grondig een tijdschriftartikel doornemend.
Hier boven: Wim in 2004, gefotografeerd door Hans van Tuil.