ABN-AMRO en de Marktwerking:
Laissez-faire, laissez-aller

Er waren een paar Britse aandeelhouders van ABN-AMRO en die zagen dat de bank een voorname bank was, een wereldbank met vestigingen in vele landen. Het was een rijke bank.

Nu bedacht een groep slimmerds dat, als ze er nu voor konden zorgen dat de bank verkocht werd, ze de waarde van hun aandelen flink konden verhogen, zelfs konden verdubbelen en bij verkoop een flinke bom duiten konden innen.

Om zoiets nu te gaan realiseren was het noodzakelijk dat die groep aandeelhouders tenminste 1% van de aandelen in handen had om het plan te kunnen verwezenlijken. Meer aandeelhouders traden tot de groep toe en het voorstel werd ingebracht. De rest van de aandeelhouders voorgerekend hoe rijk ze wel zouden kunnen worden. Veel aandeelhouders zagen dat wel zitten en er werden plannen gesmeed om deze grote bank van de hand te doen, doet er niet toe of daarmee ook schade aangericht zou worden aan Nederland's positie in de bankenwereld, aan de economie, aan de bank zelf, of wat dan ook.

In Duitsland is men altijd zeer op z'n qui vive voor overnames, of het nu legitiem is of beraamd, vooral als het gaat om hedgefunds (zogenoemde Heuschrecken, sprinkhanen dus die alles kaalvreten). In het geval van de ABN zou de aanduiding "hyena" zeker niet misstaan.

Na Mij de Zondvloed

Als in Duitsland aanstalten zou worden gemaakt om de Deutsche Bank te verkwanselen op dezelfde manier als ABN-AMRO verkwanseld zou worden, dan had de Duitse minister van Financien hoogstwaarschijnlijk hebben ingegrepen en gezegd: "Dat gebeurt niet!". Of hij had in ieder geval een groot onderzoek gelast en er dan toch nog een stokje voor gestoken. In Nederland was Wouter Bos de Minister van financieën. Toen hem werd gevraagd of ABN wel op deze manier in de verkoop moest gaf hij als antwoord dat hij daar niets aan kon doen en meldde "Dat is de marktwerking".

Daar hebben we toen al een vraagteken bij geplaatst. De bank werd na veel geharrewar opgesplitst en na omzwervingen van de hand gedaan en de aandeelhouders en de bestuurders vulden hun zakken. Dat was najaar 2007. De hele affaire bleek uiteindelijk toch een onmogelijke zaak en er werd toen het Fortis-spel gespeeld. Het uiteindelijke resultaat was dat De Staat der Nederlanden de bank terugkocht en er geld in stak om de afgeslankte onderneming tenminste als bank van rekeninghouders te redden.

Hoe kan het dat een bank zich in de vingers snijdt met medewerking van hooggeplaatste personen. Welnu, dat kan. En we hoeven niet te beweren dat de andere banken zoals The Bank of Scotland en Santander, de Deutsche Bank inkluis, door heilige boontjes werden/worden bestuurd. De banken draaiden elkaar over en weer een loer. We zagen de reporter op de Duitse TV die in een buitenwijk van Detroit liep. Zo'n suburb met geasfalteerde straten, individuele huizen, met een brede berm en af en toe een grote vuilnisbak aan de straatkant niet ver van een brievenbus op paal.

De reporter loopt op een donkere vrouw toe. Hij spreekt haar aan en vraagt haar ongeveer dit: "Goedenmiddag. Mag ik u wat vragen?" Ze knikt. "U had hier een aantal huizen waarvoor u een hypotheek had?" Ze knikt als bevestiging en zegt: "Ik had zes huizen." Reporter: "Hoeveel hypotheek had u bij uw bank afgesloten?" De vrouw zegt: "Ik had voor één miljoen dollar aan hypotheek. Ik verhuurde de huizen en loste op die manier de hypotheek af. Maar het ging slecht. Verschillende huurders verloren hun baan. En andere huurders verhuisden."

Het volgende shot laat ons de interieuren zien van enkele van haar huizen. Elk interieur laat een grote chaos zien, een mengeling van achtergelaten, afgedankte meubels en veel, heel veel afval, verspreid in de kamers. Het is een smerige bende.

De reporter vraagt hoe het nu verder is gegaan. De vrouw vertelt dat ze de hypotheek niet meer kon aflossen omdat ze geen huurders meer kon vinden. Ze heeft de sleutels teruggegeven aan de bank. Dat kan in de U.S.A. Dat is de regel. En zij is van haar zorgen verlost. De bank heeft de zes huizen nu in bezit. "En U?", vraagt de Duitse reporter, "wat voor werk doet u?" De vrouw antwoordt: "Ik ben mijn baan kwijt. Ik was röntgenlaborante in het ziekenhuis. Maar ik werd ontslagen." Dat was in de zomer van 2008.

Dat is een ellendige zaak. Zij is van haar zorgen af en kan opnieuw beginnen. Zo ging het niet met de vele huizenbezitters in Nederland die een hypotheek van de Dirk Scheringa Bank hadden. Die zitten voor jaren aan de aflossing van hun leningen vast.
Hoe bestaat het dat een bank aan een röntgenlaborante USD 1.000.000 aan hypotheek verstrekt met alle risico's van dien. Wat de bank uit Detroit doet moet die Amerikaanse bank zelf weten, zolang wij er in Europa maar geen last van hebben.
Maar we hebben er in Europa wel last van. De bank had de hypotheek van UDS 1.000.000 van de laborante in Detroit aan de Deutsche Bank verkocht in een pakketje met nog veel meer aantrekkelijke produkten. Daar ving de bank in Detroit een aardig bedrag voor. Maar na het debacle van de laborante kon de Deutsche Bank niets meer innen. Weg was het geld dat aan de bank in Detroit was betaald.

Toezicht

Dat het zover kon komen was omdat de markt al jaren daarvoor vrijgelaten werd. En het kon omdat er onvoldoende controle was. Overal. Ook in Nederland. Na André van der Louw en Nieuw Links, na de kabinetten den Uyl, na Paars 1 en Paars 2 geleid door Wim Kok, kon iedereen maar zo z'n gang gaan. En dat terwijl er een toezichthouder was, namelijk de Nederlandse Bank. Dat kwam omdat men elkaar kent, zoiets van ouwe-jongens-krentenbrood, en omdat de toezichthouder en zeker De Nederlandse Bank het lef niet had om werkelijk te controleren, om te berispen, om in te grijpen.

Zo kon het dat de Dirk Scheringa Bank ook maar allerlei produkten kon bedenken die bij het verstrekken van een hypotheek meeverkocht werden. Fout was natuurlijk dat de klanten zo graag een hypotheek wilden hebben dat ze van alles ondertekenden en zich tot afname van meerdere produkten verplichtten. Vooraanstaande figuren wisten daar van. En dat waren - zoals Wim Kan dat decennia geleden formuleerde - geen lieden die toevallig vooraan stonden. Het waren mensen die een zekere reputatie hadden.

Daaronder waren Ed Nijpels en Gerrit Zalm. Die hebben niet de produkten doorgelicht of laten beoordelen door de Nederlandse Bank, die niet ingreep. En als die al van zijn bevoegdheden gebruik had willen (en moeten) maken dan was daar al veel eerder aanleiding toe geweest. Zeker toen Frank de Grave het in de Scheringa Bank slechts twee maanden uithield omdat er verschillende zaken niet klopten.

De overheden willen en durven de banken niet reguleren want ze weten niet wat dat tot resultaat heeft.
Uit de aard der zaak is er zoal een mentaliteitsverandering nodig, niet alleen bij de banken maar ook bij de politici. Dat kan alleen als regeringen niet alleen samen overleggen (bijvoorbeeld de regeringen van de G-20 landen), want dat doen ze, maar ook werkelijk maatregelen implementeren, wat niet gebeurt want de Verenigde Staten van Amerika zijn tegen.
Onlangs sprak ik een bankenman die deel uitmaakt van het hoger kader bij zijn bank. Ik zei: "De banken moeten weer terug in het hok." Zijn enige antwoord was woede en daardoor sprakeloosheid. Ik had hem kennelijk in zijn diepste ziel geraakt, namelijk zijn mentaliteitsbewustzijn.