Forever Last

Toen ik de verzamelaar vertelde dat ik een paar produkten van LAST in huis had om te proberen, zei hij: "Bestaat dat nog?"
Jazeker, LAST heeft de flauwte van de analoge weergave doorstaan en is nu weer een gevraagd produkt. Kopers zijn niet alleen de verfente fans van analoog. LAST maakt nu ook cleaners voor CD's, DVD's, en nog steeds voor Videobanden.
Voor de Lp-weergave is er de Reinigingsvloeistof om in platenwasmachines te gebruiken. Voor het afspelen van een grondig gewassen plaat kun je Record Preservative toepassen. Er is ook de Stylus Cleaner en nog een ander product: Stylast. Ze worden geimporteerd door Audio Import, de firma van Frits de Vries.
Een afspraak is makkelijk gemaakt via www.audioimport.nl.
Het email adres is: info@audioimport.nl (Tel.: 0654-300303).

Het Effect

Toen ik bij Frits de Vries op bezoek was om de werking van de "Universal Record Stabilizing Ring" te laten horen had ik ook een paar Lp's meegenomen: een Mozart-symfonie door Krips (Philips 6500 430), 'Alborada del gracioso' van Ravel door Haitink (Philips 9500 347), Shelly Manne and his Men at the Blackhawk (Contemporary S7577), en Pepe Romero die solowerken van Rodrigo speelt (Philips 9500 915). Zo maar een greep uit de Lp's die de werking van de Universal RSR goed demonstreren. Na een paar stukken beluisterd te hebben haalde Frits een prachtige opname van Bernard Kruijsen tevoorschijn die de "Liederen en Dansen van de Dood" van Mussorgsky zingt. In deze liederen - zo bleek - heeft Kruijsen de stembeheersing en de dictie van een echte Rus. Toch waren de posities van zanger en pianist enigszins onduidelijk. Je kon ze niet zo heel goed plaatsen in het brede stereobeeld dat door de Klipschorns werd neergezet.
Daar kwam snel verandering in vanaf het moment dat we de Universal RSR toepasten. Niet alleen de plaatruis werd verminderd, maar ook het signaal werd netter, en het werd nu pas duidelijk dat de piano links, enigszins naar achteren stond en de stem op de voorgrond was geplaatst, een fractie rechts van het midden. Ook de gitaar van Pepe Romero kreeg een meer realistische klankrijkdom en had ook de felle kracht wanneer bespeeld als door een rasechte flamenco guitarist (wat Romero óók is).

Verbeterde Producten

Toen we na het draaien van de diverse Lp's duidelijk de verbetering die met de Universal RSR bereikt wordt hadden vastgesteld, stelde Frits voor om nu ook de Record Preservative van LAST toe te passen. Gedurende een aantal jaren was er veel kritiek op het gebruik van freon in enkele LAST-produkten. Maar de mensen van LAST hebben niet de kop in het zand gestoken en zijn aan de slag gegaan en hebben uitvoerig research gedaan. Uiteindelijk hebben ze de formules van diverse produkten zodanig kunnen wijzigen zodat ze niet schadelijk zijn voor het milieu en toch hetzelfde kunnen.
Voor sommigen onder u mag de kritiek van de muziekliefhebbende milieu-activisten wat overdreven geklonken hebben, want als je een paar oliebronnen in Koeweit gedurende een aantal maanden laat branden, dan is dat net zoveel schade als het gebruik van LAST door alle audiofielen gedurende een hele eeuw. Nou, ja, ik zeg maar wat. Maar het is duidelijk dat de terechte kritiek eigenlijk wilde zeggen: Verbeter de wereld en begin bij jezelf.
Het streven van LAST en de introductie van nieuwe formules wordt door de vele gebruikers terecht gewaardeerd. Want het schijnt dat, als je eenmaal verslaafd bent aan een of meer LAST produkten, je ze altijd wilt gebruiken. Het enige obstakel kan in sommige gevallen de prijs zijn. Maar door de koers van de dollar zijn de prijzen per 1 januari 2005 drastisch verlaagd, zo vertelde Frits mij.
De liters reinigingsvloeistof voor Lp's zijn niet goedkoop. Kijk voor de laatste prijzen op de site van Audioimport.
Wie het zich kan veroorloven, gebruikt LAST. Wie zeer veel platen, zeg een paar duizend, heeft te wassen gebruikt die vloeistof voor de dure uitgaven en wast de rest met een eigen mengsel. Elke reinigingsvloeistof die de plaat zonder schade, grondig schoonmaakt en de oppervlaktespanning laag houdt, kan in principe een goed alternatief zijn, totdat het tegendeel bewezen wordt.

LP-Reiniger

Ik heb uiteraard de LAST Lp reiniger met mijn Keith Monks getest en vond het resultaat zeer goed. Het resultaat was niet alleen een schone plaat maar ook meer ruimte in het klankbeeld, meer fijnzinnigheid en detaillering. Stemmen in koren werden harmonischer, het plukken van de gitaar door Romero had meer 'pluk'. En de complexe passages met slagwerk, koper en strijkers in 'Alborada' kwamen er zeer schoon en zonder stress uit. Maar er was tegelijkertijd een gevoel dat de vloeistof de fase in het klankpatroon enigszins beinvloedde. Die beinvloeding is echter miniem, maar zou vergeleken kunnen worden met de ervaring wanneer je van een zeer goed twee-weg systeem naar een high-end drieweg overstapt waarvan de middentoner uit fase staat.
Ik geef toe dat die subtiele fase-ervaring niet op elke installatie gehoord zal worden en zoal niet eens door iedereen, hoe beter de installatie, des te correcter klinkt de met Last behandelde plaat. Het gaat uiteindelijk slechts om nuances.

Behandeling

Op de middag bij Audio Import pakte Frits de Vries toen ook nog een flesje Record Preservative, bevochtigde met het bijgeleverde pipetje in een soepele beweging het lange, smalle borsteloppervlak en dat terwijl hij het borsteltje bijna loodrecht boven de opening van het flesje hield zodat overtollige vloeistof - indien nodig - terug in het flesje kan lopen.(Op die manier is de inhoud van zo'n flesje goed voor 200 plaatkanten.)
Frits haalde het borsteltje zorgvuldig over het plaatoppervlak en we draaiden de muziek opnieuw. Belangrijk is wel dat de Lp goed schoon is, dus geen stof bevat.
De verbetering was aanmerkelijk: rustige achtergrond, minder vervorming en een harmonischer geluid. Strijkers krijgen een mooiere top, glanzen meer. En transiënts, felle klappen die de drummer uitdeelt en de felle accoorden van de flamenco gitaar waren strak en ferm.
Toen zei Frits: "Nu nog de naaldtip met Stylast behandelen, dat zorgt ervoor dat alle kratertjes in de naaldpunt opgevuld worden en maakt de tip spiegelglad. Daardoor wordt de aftasting veel soepeler en minder schokkend. Dat geeft het effect dat het contact van de naald met het vinyl dezelfde fysieke eigenschap heeft als ijs op ijs."
De weergave werd nog een stapje in kwaliteit verhoogd. Meer achtergrondstilte, meer informatie, meer het gevoel er bij te zijn zodat je vergeet dat je zit te luisteren naar een Lp waarop de klanken staan gegraveerd, met de natuurlijke, rijke diepte, en het geluid de microscopisch fijne detaillering heeft.

Advies

Zoals met zoveel zaken het geval is moet het gewoon een keer voorgedaan worden en moet je ervaren wat de verbetering is. Welke platenreiniger je ook gebruikt op je platenwasmachine (bij voorkeur een Keith Monks, of een Loricraft), de slagroom op de taart is die combinatie van Stylast en Record Preservative. Dit zijn niet alleen de middelen voor de serieuze 'platendraaier' maar ook voor degenen die van een Lp een CD willen branden. Dan begin je met wassen. Gebruik vooral ook een aandrukgewicht of klem. En, vooral voor de oude platen, zijn de Record Preservative en de Stylast de aangewezen producten. Na een behandeling kan de muziekbeleving echt niet meer stuk.

(Zie ook de Last pagina van www.fritsdevries.info voor producten en prijzen.)

Rudolf A. Bruil - 2 december 2004